NGV Nieuws

Het Utrechts Archief bevat ruim 50 meter aan archiefstukken, afbeeldingen en films over de Tweede Wereldoorlog. De bronnen zijn verdeeld over circa 100 verschillende collecties. In 2020 is dankzij het Mondriaan Fonds een groot digitaliserings- en ontsluitingsproject gestart waarbij circa 2500 bronnen zijn gedigitaliseerd. Een groot deel daarvan is sinds vandaag online te bekijken als scans op de website en dit jaar zal nog meer volgen. Een aantal bronnen is ook doorzoekbaar gemaakt op personen en adressen, waardoor het nu veel gemakkelijker is een persoon die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Utrecht verbleef op te sporen.

Bijna de gehele collectie van het Utrechts Verzet is nu online in te zien: o.a. kaarten met namen van joodse kinderen die door het Utrechtse Kindercomité van onderduikadressen zijn voorzien (het zogeheten codeboek), brochures en oproepen van het vrouwenverzet onder leiding van Marie-Anne Tellegen en richtlijnen voor medewerkers van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers.  

Ook de archieven van het Inkwartieringsbureau en het Entertainment Committee zijn bijna volledig digitaal. Het eerste archief bevat veel informatie over waar en op welke manier Duitse militairen werden ondergebracht in de stad. In het archief van het Entertainment Committee vindt u bronnen die tot vrolijkheid stemmen:  zij organiseerden vlak na de bezetting dansavonden, sportwedstrijden, concerten en bioscoopbezoeken voor de Britten en Canadezen die in mei 1945 Utrecht hadden bevrijd.  Maar ook oorlogsbronnen uit andere archieven zoals van het gemeentebestuur, de universiteit, bedrijven, hulporganisaties, strafinrichtingen, kerken en families zijn in de loop van dit jaar online in te zien.  

Daarnaast is er een aantal bronnen (uit meerdere collecties) doorzoekbaar gemaakt op personen en adressen:  zoals Persoonskaarten van de Binnenlandse Strijdkrachten, Inkwartieringsbiljetten van Duitse militairen voor particuliere woningen en Lijsten van Joodse inwoners van de gehele provincie 

Deze bronnen zijn via onze zoekingang op personen en zoekingang op locaties te doorzoeken. Dankzij de hulp van een grote groep vrijwilligers zijn er circa 9.000 persoonsnamen en 15.000 adressen ingevoerd. 

Via de vernieuwde themapagina over de stad Utrecht en de Tweede Wereldoorlog wordt de gebruiker wegwijs gemaakt door de pas gepubliceerde bronnen. De themapagina is nog volop in bewerking, gedurende dit jaar zal er steeds meer informatie over nieuw gepubliceerde (en doorzoekbare) bronnen op te vinden zijn. Ook worden de Utrechtse data gekoppeld aan het landelijk  platform Netwerk Oorlogsbronnen. Hierdoor zijn de data over Utrechtse personen nog beter vanuit huis vindbaar geworden.

In de kortgeleden vrijgevallen stukken uit het Oorlogsarchief van het Nederlandse Rode Kruis vinden we beide facetten van de Tweede Wereldoorlog terug.

Lijsten en dodenboeken
De lijsten en dodenboeken met gedeporteerde Joden en politieke gevangenen die de oorlog niet overleefden vormen het merendeel van het openbare deel van het Oorlogsarchief. Er zijn ook lijsten met in mei 1940 gesneuvelde Nederlandse militairen. Niet alleen hun naam, rang, legeronderdeel en geboortedatum zijn genoteerd. Ook is te lezen waar en aan welke verwondingen ze overleden. Daarnaast is opgeschreven waar ze zijn begraven. Met al die lijsten komen de oorlogsslachtoffers heel dichtbij.

Kamp Westerbork bevrijd
Canadezen bevrijden Westerbork op 12 april 1945. In het kamp bevinden zich dan nog ongeveer honderd ‘gewone’ gevangenen en 850 Joden. In de vrijgevallen stukken over kamp Westerbork, zitten ook exemplaren van De Westerborker. Een krantje dat enkele maanden vanaf de bevrijding in kamp Westerbork verschijnt.

5 mei Nederland bevrijd
Op 5 mei verschijnt no. 17 van De Westerborker. ‘Het einde der Duitsche legers – de vrijheid voor ons.’ Het krantje roemt degenen die van 10-14 mei 1940 vochten, de ondergrondse werkers, de bevrijders, de honderdduizenden huisvrouwen die hun huishoudingen gaande wisten te houden. Ook worden de gevallenen voor het land en de slachtoffers van de terreur der bezetting herdacht. Op 8 mei is er een bal in de grote zaal van kamp Westerbork, van 19.30 tot 22.30 uur, wanneer het licht uitgaat.

De Joodse slachtoffers worden rond die tijd niet expliciet genoemd in De Westerborker, over hun lot is dan nog weinig bekend. 26 april is een inlichtingenbureau in Westerbork opgericht om informatie te geven, onder meer over Joden die via Westerbork zijn gedeporteerd. 

NSB’ers in Westerbork
Vanaf 24 april komen een paar honderd NSB’ers in kamp Westerbork terecht. In De Westerborker van 5 mei worden vrijwilligers gevraagd voor de visitatie van NSB’ers. Een deel van de bevrijde Joden krijgt de taak de geïnterneerde NSB’ers te bewaken. Een wrange opdracht die soms ook met excessief geweld gepaard gaat. Kortom, 5 mei betekent nog geen pais en vree in kamp Westerbork.  In de maanden die volgen verlaten de Joden het kamp. Tot 1 december 1948 is Westerbork het interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere van collaboratie verdachte personen.

Astrid de Beer, projectleider Bronnen en gebruikers bij Regionaal Archief Tilburg, leidt een project waarbij een onderzoeksgroep zoveel mogelijk informatie verzamelt over de 753 slachtoffers uit de oorlog. Op deze manier probeert dit team deze mensen een gezicht te geven.

Het onderzoek startte in maart 2021, na een oproep in de media. De lijst van 753 namen van de omgekomenen was bekend, maar veel informatie over de levens van de personen miste nog. De oproep leverde veel nieuwe gegevens, verhalen en foto’s op. Alle gevonden informatie komt uiteindelijk in de Wiki Midden-Brabant, toegankelijk voor iedereen.

Astrid gaat in op de vondsten voor dit project. Sommigen moeten op zoek in online bronnen uit het buitenland om de gegevens completer te maken. Twee onderzoekers uit het team komen ook aan het woord. Ans Holman doet onderzoek naar degenen die vanuit Tilburg tewerkgesteld werden in Duitsland. Hun situatie was vaak erbarmelijk. Ans komt ook in online buitenlandse archieven terecht. Sterre Schellink richt zich voor haar onderzoek op verzetsmensen tijdens de oorlog. Ze stuitte op een interessant verhaal (met verschillende plotwendingen) van Wilhelmus van Wezel.

Dit is een prachtig initiatief en kan een voorbeeld zijn voor veel; heemkundige en genealogisch verenigingen.

Nieuw op de website  stadsarchief Rotterdam

Er zijn nieuwe fotocollecties, archieftoegangen en bibliotheekpublicaties beschikbaar gekomen. Zoals het persoonlijk archief van Bram Peper, huwelijksakten sinds 1811 zijn aangevuld met huwelijken uit de bezettingsjaren 1942 en 1943 en 250 glasnegatieven van uitgeverij De Spaarnestad met beelden van Rotterdam in de jaren dertig.

https://stadsarchief.rotterdam.nl/

Grafzerken van de joodse begraafplaatsen

Stadsarchief Amsterdam bewaart het archief van de Nederlands Israëlitische Hoofdsynagoge. In dit archief bevindt zich een serie boeken met betrekking tot het aanvragen van het plaatsen van zerken en de daarbij behorende goedkeuring van de teksten daarop. De boeken lopen van 1835 tot en met 1934 met een aantal hiaten. De boeken zijn nu geïndexeerd. Deze index is als download beschikbaar.

Oorspronkelijk was het de bedoeling net zoals bij onze overige indexen op onze website een één op één index te maken op de  namen. Maar al snel bleek dat niet te werken. Veel vrouwen staan ingeschreven onder hun mans naam. En in sommige gevallen was de naam die opgegeven werd niet de naam zoals die in de overlijdensaktes van de Burgerlijke Stand is terug te vinden.

Aangezien de meeste onderzoekers vanuit hun genealogische onderzoeken zullen werken moest steeds gekeken worden hoe de vermelde persoon op zijn of haar overlijdensakte vermeld stond. Om maar een voorbeeld te noemen:  Een mevrouw Koning die op haar zerk “Sluizer” heet maar in de Burgerlijke Stand te vinden is als “Van der Sluis”. In de index zal men dus bij “Sluis, van der” moeten kijken.

Een ander voorbeeld is iemand waarbij op de steen “F”K” werd vermeld. Dat leverde allerlei mogelijkheden op. Uiteindelijk bleek het te gaan om “Meijer Mozes Levi Roeach” . Een familienaam die men in de Burgerlijke Stand meestal terugvindt onder de naam “Wint” of “Wind”. Maar in dit onderhavige geval als “Went”. Deze naam is dan ook gebruikt.

https://www.amsterdam.nl/stadsarchief/nieuws/grafzerken-joodse-begraafplaatsen/

Digitaliseren op verzoek
Het is mogelijk op aanvraag een archiefstuk te laten digitaliseren. Zo zijn stukken digitaal te bekijken en is naar de studiezaal komen niet meer nodig. De scans zijn gratis en rechtenvrij te gebruiken. Lees op deze pagina hoe digitaliseren op verzoek werkt en welke archieven voor de service in aanmerking komen.

Van welke archiefstukken kunt u scans aanvragen
U kunt alleen scans aanvragen van archiefstukken waar het digitaliseren op verzoek-icoon  bij staat. Dit betreft de volgende archiefstukken:
    Archiefstukken die eigendom zijn van de gemeente Rotterdam.

    Archiefstukken waar B&W van Rotterdam zorgdrager van is.

    Archiefstukken die ouder zijn dan 100 jaar.

Archiefstukken die beperkt openbaar zijn of die in een slechte materiële staat verkeren, kunnen wij helaas niet voor u scannen.

Hoe vraagt u scans aan
Wanneer een archiefstuk een scannen op verzoek-icoon  heeft neemt u de volgende stappen:
1. Klik op het inventarisnummer dat u wilt laten scannen. Klik vervolgens op het scannen op verzoek-icoon-afbeelding voorbeeld van inventarisnummer.

2. Klik vervolgens op ‘Stukken aanvragen’ of op ‘Verder zoeken’ als u meer stukken wilt laten digitaliseren.

3. Vul uw naam en e-mailadres in, ga akkoord met de voorwaarden en klik op ‘Versturen’. Hiermee wordt uw verzoek doorgestuurd naar het Stadsarchief Rotterdam. U ontvangt een automatische ontvangstbevestiging.