Het Haags Gemeentearchief heeft tot taak de geschiedenis van de stad Den Haag zo goed mogelijk te documenteren. Een onmisbaar deel van deze Haagse stadsgeschiedenis is het verhaal van de Sinti en Roma, voor wie Den Haag vanaf begin 20ste eeuw een belangrijke plek was om te verblijven.
Op 16 mei 1944 werden in 19 gemeenten 304 Sinti en Roma opgepakt en naar Westerbork getransporteerd. 245 van hen werden op 19 mei 1944 doorgestuurd naar Auschwitz-Birkenau. 85 van de opgepakte Sinti en Roma waren afkomstig uit Den Haag, 75 van hen zijn in het Zigeunertransport uit doorganskampkamp Westerbork naar Auschwitz geselecteerd. Dit opmerkelijk hoge aantal was voor het Haags Gemeentearchief aanleiding om onderzoek te laten doen naar de geschiedenis van deze gemeenschap in Den Haag.
Sinti en Roma in Den Haag. Voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog (1900-1970)”, beschrijft de geschiedenis van deze gemeenschappen in onze stad, waarin de Tweede Wereldoorlog een tragische cesuur vormt. Dit vormt een onmisbaar deel van de Haagse stadsgeschiedenis, en het is belangrijk dat die nu goed is vastgelegd.
Maar de publicatie beoogt meer te zijn dan dat. Door het Haags verleden van de getroffen Sinti en Roma zo gedetailleerd mogelijk ‘uit te tekenen’, maken we hen en hun families kenbaar. Voor een gemeenschap waarin de oorlog grote bressen heeft geslagen, ook in het eigen collectief geheugen, hoopt deze publicatie een bijdrage te leveren aan meer inzicht in de eigen (familie)geschiedenis.
Het boekje “Sinti en Roma in Den Haag. Voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog (1900-1970)” kan gratis worden opgevraagd door een mail te sturen naar haagsgemeentearchief@denhaag.nl o.v.v. van ‘Sinti en Roma in Den Haag’. Vergeet hierbij niet uw adresgegevens te vermelden.
een online exemplaar van het boekje kunt hier downloaden (pdf, 4 MB)
Haags Gemeentearchief laat Haagse geschiedenis Sinti en Roma vastleggen
Dossier071 is een nieuw initiatief van Erfgoed Leiden
We zijn alle politiearchieven van Leiden en Katwijk uit de oorlogsjaren 1940 t/m 1945 aan het digitaliseren. Om ze vervolgens op deze website voor iedereen toegankelijk te maken.
Het digitaliseren van de politiearchieven uit 1940-45 gaat snel, dankzij hulp van de vele vrijwilligers. In de eerste fase zijn de meldingen uit de dag- en nachtrapporten ingevoerd in een database. Dit geeft al een gedetailleerd beeld van de dagelijkse gebeurtenissen in de stad. Zoals kwajongensstreken tegen agenten. Maar ook over het verklikken van buren en over een straatverbod voor jongeren onder de 18 jaar.
De politiearchieven zijn een belangrijke bron voor de reconstructie van de geschiedenis van Leiden en Katwijk in WO II. Vooral de dag- en nachtrapporten waarin alle gebeurtenissen in de stad werden opgeschreven, geven een goed beeld over de gang van zaken; van razzia’s tot interne kwesties. Aan de hand van uniek fotomateriaal, getuigenverklaringen, politieaantekeningen en persoonlijke verhalen brengen we met Dossier 071 de bijzondere gebeurtenissen tot leven.
Op deze website krijgt iedereen via een overzichtelijke tijdlijn (ingedeeld per jaar) een goed beeld van de bijzondere situaties en gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog, versterkt met persoonlijke verhalen en interessante documenten.
Polen: Stadsarchief Krakau staat in brand
Hier zijn de woorden die geen enkele genealoog, historicus of archivaris ooit wil horen: een groot archief met veel originele documenten, waarvan de meeste nooit zijn gekopieerd of gedigitaliseerd, staat in brand en het vuur brandt al vele uren. De archieven van de stad bevatten ongeveer 20.000 lineaire meter aan documenten.
De brand ontstond zaterdagavond en volgens een woordvoerder van de brandweer van Małopolska is het moeilijk te voorspellen wanneer deze geblust zal zijn. De temperaturen in Krakau liggen momenteel onder nul en dat is zeker een probleem voor de brandweerlieden.
Inzet nieuwe transcriptie technieken.
Het Nationaal Archief transcribeerde archieven zoals de Verenigde Oost-Indische compagnie (VOC), de West-Indische Compagnie (WIC), de Sociëteiten van Suriname en Berbice met automatische handschriftherkenning. In totaal gaat het om 3 miljoen transcripties, een resultaat van het project De IJsberg zichtbaar maken.
De transcripties zijn nog niet perfect maar zeker goed genoeg om te gebruiken. Om het zoeken in die enorme berg aan gegevens makkelijker te maken ontwikkelde De Kok een interface, een kleine zoekmachine, die bovendien spellingvariaties meeneemt. “De zoekresultaten leverden heel veel mooie nieuwe gegevens op”.
Dankzij het nieuwe systeem van automatische transcripties kon men de nieuwe gegevens snel classificeren en rubriceren. De nieuwe technieken zijn volgens hem een prachtige aanvulling waarmee fantastische resultaten zijn te behalen. Naast de mogelijkheden van aanvullend onderzoek zijn er ook nieuwe types van onderzoek mogelijk, bijvoorbeeld kwantitatief onderzoek. Het Nationaal Archief bevindt zich aan het forefront van de ontwikkelingen. Er breekt een geheel nieuwe tijd van historisch onderzoek aan.
Oproep NOS Centraal archief Bijzondere rechtspleging
De NOS werkt de komende jaren aan een documentaireserie over het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging. Documentairemaker Lex Runderkamp van de NOS wil graag in contact komen met mensen die nu beginnen met een persoonlijke zoektocht waarin het CABR een rol speelt. Het is de bedoeling om ook buiten de archieven om samen op onderzoek uit te gaan. De NOS heeft al contacten met mensen die hun eigen geschiedenis onderzochten en er soms prachtige boeken over schreven. Maar het gaat nu om mensen die aan het begin van een zoektocht staan.
De bijzondere rechtspleging was de rechtspleging die na de bevrijding van Zuidelijk Nederland tot doel had al diegenen te berechten die zich gedurende de Tweede Wereldoorlog schuldig hadden gemaakt aan vooral collaboratie, hoog- en landverraad en oorlogsmisdaden. Er werden 14.000 uitspraken gedaan, waaronder 145 doodstraffen.
Contact: lex.runderkamp@nos.nl3 februari 2021
Afdeling Amsterdam Amstelland nummer 121 2020 nr 4
Afdelingsactiviteiten
Van de voorzitter
Jaarverslag NGV-afdeling Amsterdam 2020
Nieuw in onze bibliotheek: De Geschiedenis van de familie Van Epen
Artikelen en algemene berichten
Uit de onderzoekskeuken van …
Erik Wiersma,Wie Wat Hoe: Over Nationaliteit
Sluiting RK Begraafplaats te Monnickendam
Tegen de coronablues
Marieken Scholten-Sijses, Werkbezoeken in de Jordaan in 1947
Mededelingen van de redactie
Naamregister Amstelland 2019
Op de achterkant binnen
Afdelingsbestuur
Colofon
Nieuw op de website van het Rotterdamse Archief
De afgelopen maanden zijn nieuwe fotocollecties, archieftoegangen en bibliotheekpublicaties beschikbaar gekomen. Ontdek ze hier! U kunt ze raadplegen op onze studiezaal of online. Sommige bronnen lagen al een tijdje op de plank, anderen zijn kort geleden bij ons binnen gekomen.
Een groot aantal van de nieuwe afbeeldingen op de beeldbank betreft sociaal-documentaire fotografie uit de jaren zeventig, tachtig en negentig van de vorige eeuw. Zo zijn bewoners van het Witte Dorp kort voor de sloop van hun wijk geportretteerd door Freek van Arkel en maakte Gerard van Soest in opdracht van het Stadsarchief in de jaren zeventig een serie over leuzen en teksten op muren in de stad. Van fotograaf Theo van Pelt is er een kleine serie over recreërende mensen op de Maasvlakte.
De totstandkoming van de Erasmusbrug is tussen 1994 en 1996 vastgelegd door Hajo Piebenga. Hij fotografeerde de brug in aanbouw in diverse stadia en vanuit verschillende perspectieven. Op de achtergrond van veel foto’s is een vlak terrein te zien dat in gereedheid wordt gebracht voor de hoogbouw van de Kop van Zuid en de Wilhelmina pier. In 2021 viert de Erasmusbrug zijn 25-jarig bestaan.
https://stadsarchief.rotterdam.nl/over-ons/nieuwsoverzicht/nieuw-toegankelijk-in-nov/
Openbaarheidsdag 2021: agent Vuurtoren
Door corona kunnen we helaas geen bezoekers ontvangen in het Nationaal Archief, in ieder geval tot en met 2 maart. De uitgestelde Openbaarheidsdag van 20 januari is daarmee ook komen te vervallen. Dat neemt niet weg dat ook dit jaar weer veel archiefstukken openbaar zijn geworden, waar interessante verhalen in schuilen. Bijvoorbeeld het dossier van een geheim agent met de codenaam Vuurtoren. Wie was hij? En wat stond er in het briefje dat hij per postduif naar Engeland stuurde?
Geheim agent
Een van de openbaar gemaakte dossiers gaat over geheim agent Karel Mans die zich bedient van codenamen als Vuurtoren, Harry Burns, Downside en Oosterveen. Als Engelandvaarder wordt hij in Londen opgeleid tot geheim agent en radiotelegrafist. Hij krijgt de opdracht de betrouwbaarheid van een aantal geheim agenten in Nederland te onderzoeken en een nieuwe zendgroep op te richten. De archiefstukken geven een goed beeld van zijn opdracht, zijn landing en hoe het hem daarna is vergaan.
Postduifbriefjes
In de vroege ochtend van 5 augustus 1944 wordt agent Vuurtoren samen met agent Lichtschip boven Groot-Ammers in Zuid-Holland gedropt. Ze belanden allebei in een sloot. Vuurtoren, alias Karel Mans, laat Londen met postduifberichten weten dat ze veilig zijn aangekomen. Hij meldt een spannende landing. Vuurtoren kon pas vlak bij de grond bij het trektouwtje komen en had grote angst zijn benen te breken. Verder raadt hij aan alles waterproof te verpakken, dijlaarzen en een zwempak mee te geven bij een dropping in zo’n waterrijk gebied. Een van de vier meegenomen postduiven was helaas verdronken. De container die ook geland zou moeten zijn, is na twee nachten zoeken niet gevonden. Vuurtoren schrijft verder dat hij liever klontjes suiker en een flesje eau de vie in het noodrantsoen zou willen zien. En wat jodium en verbandmiddelen zijn ook niet overbodig. Hij is blij met de hulp van agenten AI en AIII door wie ze opgevangen worden. De agenten kunnen aan hun missies beginnen.
Gearresteerd, doorgeslagen en ontsnapt
Karel Mans gaat aan de slag en legt contact met verschillende agenten en zendgroepen. Hij richt in oktober 1944 zendgroep Vuurtoren op. Maar dan valt hij op 10 november in Groningen in handen van de SD. Hij wordt opgesloten in het Groningse hoofdkwartier van de SD, het Scholtenhuis. Naar eigen zeggen wordt hij zwaar mishandeld en verraadt hij vervolgens namen en adressen van zijn medewerkers, agenten en contactpersonen. Opmerkelijk genoeg weet hij twee dagen later uit het Scholtenhuis te ontsnappen. Zijn zendgroep Vuurtoren wordt opgerold. Verschillende contacten worden gearresteerd en enkelen moeten dit met de dood bekopen. Agent Vuurtoren duikt onder op de Veluwe.
Spijt
Karel Mans schrijft in november 1944 aan zijn moeder dat hij spijt heeft van zijn verraad. “Ik heb nadien geen enkelen nacht meer rustig geslapen.” Ook stuurt hij majoor Somers een brief waarin hij zegt het in hem gestelde vertrouwen niet waard te zijn geweest.
Na de bevrijding meldt Vuurtoren zich bij de staf van prins Bernhard en wordt overgebracht naar Eindhoven. Er wordt een onderzoek ingesteld. In het dossier Mans zitten verschillende getuigenverklaringen. Volgens geheim agent Frits moet Vuurtoren wel voor de SD hebben gewerkt. Tijdens de oorlog rees al wantrouwen tegen Vuurtoren, ook bij andere verzetsstrijders. Volgens een van hen was hij eigenlijk helemaal niet geschikt voor zijn taak.
Nationaal Archief
2.13.71 Ministerie van Defensie te Londen; Ministerie van Oorlog te Londen, inv.nr. 2800
Een archief doorzoeken gaat nu in seconden, in plaats van jaren
Een schat aan nieuwe data voor onderzoekers
Gerhard de Kok, universitair docent koloniale geschiedenis aan de universiteit Leiden, vertelt over de interessante vondsten in automatisch getranscribeerde archiefstukken.
Onderzoek in datasets
Het Nationaal Archief transcribeerde archieven zoals de Verenigde Oost-Indische compagnie (VOC), de West-Indische Compagnie (WIC), de Sociëteiten van Suriname en Berbice met automatische handschriftherkenning. In totaal gaat het om 3 miljoen transcripties, een resultaat van het project De IJsberg zichtbaar maken. Gerhard de Kok besloot een kijkje te nemen in de datasets van de WIC en de Sociëteit van Suriname die het Nationaal Archief online had gezet. “Ik heb eerder onderzoek gedaan naar een groep piraten die de West-Afrikaanse kust in de 18e eeuw onveilig maakte. Ik wilde graag weten of ik misschien dingen had gemist.” De uitkomst was verrassend.
Nieuwe gegevens
De transcripties zijn nog niet perfect maar zeker goed genoeg om te gebruiken, is de ervaring van Gerhard de Kok. Om het zoeken in die enorme berg aan gegevens makkelijker te maken ontwikkelde De Kok een interface, een kleine zoekmachine, die bovendien spellingvariaties meeneemt. “De zoekresultaten leverden heel veel mooie nieuwe gegevens op”, vertelt De Kok enthousiast. Hij wist dat de WIC een door piraten ingepikt schip heroverde en in gebruik nam. Wat hij niet wist en wat hij in de transcripties vond was dat de oorspronkelijke Franse eigenaren bij de WIC een verzoek indienden om hun schip terug te krijgen. “Dat was een hele mooie aanvulling op mijn eerdere onderzoek.”
Nog meer vondsten
Ook vond De Kok in de getranscribeerde data loongegevens van werknemers van de WIC die mee hadden geholpen bij het heroveren van het Franse schip. Ook dat was hij in zijn analoog onderzoek niet tegengekomen. Verder vond hij nieuwe gegevens over de behandeling van Afrikanen in het fort van Elmina waar zij als slaafgemaakten werden vastgehouden. Dankzij het nieuwe systeem van automatische transcripties kon hij de nieuwe gegevens snel classificeren en rubriceren.
Nieuwe onderzoeksmogelijkheden
Het grote verschil met analoog zoeken in archiefstukken is dat met de automatische transcripties en een zoekmachine het mogelijk is een heel archief te bekijken: “Iets wat anders jaren zou kosten, kan nu in seconden. Hierdoor komen er veel nieuwe gegevens naar boven die je anders niet zou hebben gevonden.” Het betekent volgens De Kok overigens niet dat het handmatige, ambachtelijke archiefonderzoek verleden tijd is. Je moet als onderzoeker weten hoe een archief in elkaar zit en waar je relevante informatie kunt verwachten. De nieuwe technieken zijn volgens hem een prachtige aanvulling waarmee fantastische resultaten zijn te behalen. Universiteiten zullen studenten dan ook vertrouwd moeten gaan maken met oude én nieuwe onderzoeksmethoden.
BHIC – in januari 2021 zijn de volgende bronnen toegevoegd:
Burgerlijke stand
Overlijdens
- Helmond, 1861-1868, 1898-1902, 1909-1932, 1951-1954, 1956-1959
Doop-, trouw- en begraafboeken
Dopen
- Grave, 1688-1694, 1719-1749
- Deursen, 1653-1666
- Maren, 1745-1851
- Sint-Michielsgestel 1745-1810
- Megen, 1805-1810
Trouwen
- Deursen, 1655-1666
- Kessel, 1778-1803
- Helvoirt, 1763-1810
- Maren, 1746-1851
Begraven
- Deursen, 1654-1664
- Schaijk, 1732-1796
- Megen, 1805-1810
Bevolkingsregister
- Herpen, bevolkingsregister deel 2, 1840-1849
Schepenbanken
- Berlicum, 1774-1809
- Oss, 1711-1714
- Heeswijk, 1744-1752
- Stad en Land van Ravenstein, 1790-1811
- Boxmeer, 1738-1751
- Lithoijen, 1788-1804
- Dinther, 1676-1689, 1778-1811
- Grave, 1808-1810
- Veghel, 1709-1719
Gescande archiefstukken
Via scannen-op-verzoek is een groot aantal archiefstukken gescand en online gepubliceerd. Bekijk het complete overzicht (Excel-bestand) >
Foto’s
Er zijn 461 foto’s aan de collectie toegevoegd. Met name 266 foto’s uit de Beeldcollectie Consulentschap voor Akkerbouw en Rundveehouderij, afdeling Tilburg en 104 oude foto’s van de fotograaf Jan Stoop toegevoegd. Daarnaast een verscheidenheid aan foto’s voor de plaatsen Herpen, Uden, Haaren, Nuland, Boxmeer, Wanroij en Vught.
Meer informatie
Uitgebreide informatie zoals beschrijvingen en inventarisnummers bij deze bronnen vind je via: www.bhic.nl/wat-zit-er-in (per bron is er een tab ‘nieuw’).