NGV Nieuws

Op 12 januari kregen wij van het echtpaar Geerts een stapeltje waardevolle archiefstukken overhandigd, afkomstig van hun (schoon)vader Hendrik Geerts. Hij was tijdens de Tweede Wereldoorlog gevangenisbewaker in het Huis van Bewaring in Assen en speelde een belangrijke rol in de overval op het Huis van Bewaring op 11 december 1944. Geerts verstrekte de Knokploeg Noord-Drenthe informatie over de wisseling van de wacht in het Huis van Bewaring en dankzij hem kon de knokploeg de sleutel van de deur namaken.

Het meest bijzondere document in het archief van Geerts is onbetwist een lijst met 191 namen van gevangenen in de periode november 1944 tot 8 februari 1945. Gedurende de oorlog werden steeds minder namen van gevangenen geregistreerd door de bezetter, dus deze namenlijst is een zeer welkome aanvulling op de huidige archieven. Het archief van Hendrik Geerts zal binnenkort door onze behoudsmedewerkers gecheckt worden op materiële staat, daarna wordt het geïnventariseerd om uiteindelijk aan de collectie WOII te worden toegevoegd.

bron: Drents Archief

Aan het begin van elk jaar komt een flinke hoeveelheid archiefstukken beschikbaar voor onderzoekers. Het gaat om documenten die eerder niet, of alleen onder voorwaarden, in te zien waren. In het Drents Archief zijn dit jaar vooral archiefstukken uit 1947 openbaar geworden. Daarin gaat het vaak om de nasleep van de Tweede Wereldoorlog.

Bekijk hier de lijst van openbaar gekomen stukken in pdf.

Vermiste verzetsmannen

Na de bevrijding is er lange tijd onzekerheid over het lot van Joodse families en andere personen die naar de concentratiekampen zijn afgevoerd. Zijn ze daar vermoord of hebben ze zich in leven weten te houden? In september 1945 verspreidt de gemeente Assen een folder met het verzoek om inlichtingen over vier verzetsmannen: Cornelis Hakkert, Johan Willem Brinkman, Minse Kramer en Harm Drenthe. Iedereen die informatie heeft, kan contact opnemen met het bureau voor opsporing van nog niet gerepatrieerde ex-politieke gevangenen aan de Brink in Assen. Later zal blijken dat geen van de vier Assenaren de oorlog heeft overleefd.

Gemmeker in het Huis van Bewaring

Een register van wegens collaboratie geïnterneerde personen uit het archief van het Huis van Bewaring te Assen is dit jaar openbaar geworden. Opvallend is het grote aantal niet-Drenten dat daarin voorkomt. Na Dolle Dinsdag in september 1944 vluchten veel NSB’ers en andere Duitsgezinde personen naar Noord-Nederland om zich in veiligheid te brengen voor het naderende geallieerde leger. Ze worden na de bevrijding opgepakt en vastgezet in het Huis van Bewaring. De geïnterneerden zijn niet alleen NSB’ers, maar ook Drentse meiden die een avondje uit zijn geweest met een Duitse soldaat. Opvallende namen in het register zijn kampcommandant Gemmeker en Jan Liebbe Bouma, burgemeester van Emmen van 1927 tot 1943 en Commissaris van Drenthe van 1943 tot 1945.

Ontwerp voor een pastorietuin

Naast overheidsarchieven bewaart het Drents Archief particuliere archieven zoals kerkarchieven. Samen vormen ze een goede afspiegeling van de Drentse samenleving. Uit het archief van de Nederlands Hervormde gemeente Anloo, tegenwoordig de Protestantse gemeente Anloo-Zuidlaren, is dit jaar een tekening van de pastorietuin beschikbaar gekomen. Het ontwerp uit 1947 is van de Drentse tuin- en landschapsarchitect Geke Hollema. Een treurbeuk en kastanjeboom maken onderdeel uit van het plan evenals veel vaste planten die op een aparte lijst staan vermeld.

25 wiegjes

In de documenten uit het archief van zorginstelling Kruiswerk Drenthe doet zuster Bosma eind jaren 50 uit de doeken hoe het vroeger met de kraamzorg gesteld was. Bosma leidde de kraamverzorgsters op en trok ook zelf als kraamleidster door de provincie. Ze was, zonder eigen vervoer, dagen onderweg en overnachtte in cafés. Het kraamcentrum beschikte over 25 wiegjes die gratis werden uitgeleend aan arme gezinnen. Opmerkelijk is dat de kraamzorg lange tijd actie voerde tegen de fopspenen. Die strijd lijkt anno 2023 verloren.

Archiefstukken raadplegen

De volledige lijst met archiefstukken die dit jaar openbaar zijn geworden, vindt u hier. Onderzoekers kunnen via de website een afspraak maken om de stukken in de studiezaal te raadplegen.

Bovengenoemde voorbeelden zijn afkomstig uit de volgende archieven:

• Folder vermiste verzetslieden: Secretariearchief gemeente Assen, inventarisnummer 1713.
• Register van wegens collaboratie geïnterneerde personen: Archief Huis van Bewaring Assen, inventarisnummer 121.
• Stukken betreffende kraamzorg: Archief Kruiswerk Drenthe, inventarisnummer 121.
• Tekening van een ontwerp van de pastorietuin met beplantingslijst: Archief Nederlands Hervormde Gemeente Anloo, inventarisnummer 141.

Openbaar in 2023
Van de archiefstukken die per 1 januari 2023 openbaar zijn, hebben wij een lijst samengesteld: Stukken openbaar in 2023.

Een van de stukken die nu te raadplegen is, is het Register van gedetineerden, 1920-1922. Lees er meer over in de blog: Onno Bronsema in de Strafgevangenis.

Burgerlijke stand
Net als ieder jaar worden er ook akten van de Burgerlijke Stand openbaar: geboorten uit 1922, huwelijken uit 1947 en overlijdens uit 1972. Op dit moment wordt nog gewerkt aan het invoeren van de huwelijksakten op Allegroningers.nl, de geboorte- en overlijdensakten volgen later. De beschikbaarstelling op Alle Groningers verloopt in twee fasen. Eerst worden de scans geplaatst, daarna worden de gegevens van de akten ingevoerd. Het overzicht van beschikbare scans is te vinden onder Bladeren door bronnen en de ingevoerde namen onder Zoeken op naam.

Openbaarheid en privacy
Zoals ieder jaar hebben wij naar aanleiding van de wet- en regelgeving (waaronder de sinds 2018 geldende AVG – Algemene Verordening Gegevensbescherming) gekeken welk materiaal privacygevoelige informatie kan bevatten. Als een stuk over personen gaat, valt het onder de AVG. De regels vragen speciale aandacht voor bijzondere persoonsgegevens, zoals religie, politieke voorkeur, lidmaatschap van een vakbond en seksuele geaardheid. Deze gegevens mogen niet openbaar worden. Daarom kijken wij onder meer strenger naar archieven van kerken en kerkelijke organisaties. Ook archiefstukken over strafzaken blijven uitgesloten van openbaarheid zo lang de betrokkenen (mogelijk) nog in leven zijn.

Wel kunt u een verzoek indienen via ons contactformulier om beperkt-openbare stukken in te zien.

Voor stukken die openbaar zijn, kunnen toch wettelijke bepalingen gelden, zoals beperkingen bij het publiceren van informatie over nog levende personen. Als gebruiker dient u daar zelf op te letten en naar te handelen.

Wij kunnen redelijkerwijs niet alle stukken afzonderlijk bekijken. Als u vindt dat stukken ten onrechte openbaar zijn, vragen wij u ons daarop te wijzen. Dat geldt ook als u meent, dat stukken ten onrechte niet openbaar gemaakt zijn. Zie ook Persoonsgegevens bij de Groninger Archieven.

Akten van de burgerlijke stand die per 1 januari 2023 openbaar zijn geworden.

Voor geboorteakten geldt namelijk een wettelijke termijn van 100 jaar waarna akten pas openbaar worden, voor huwelijksakten geldt 75 jaar en voor overlijdensakten 50 jaar. Ieder jaar worden dus nieuwe registers met in totaal duizenden akten openbaar, waarmee onze database zo snel mogelijk wordt aangevuld. Voor onderzoekers een goed begin van het nieuwe jaar!

• Geboorten 1922 (9.533 akten)
• Huwelijken 1947 (6.247 akten)
• Overlijdens 1972 (1.934 akten)

Daarnaast is ook de inhoud online gezet van 4 gevangenisregisters uit 1932:

• 52-515 (738 registraties)
Inschrijvingsregister gedetineerden, exclusief voorlopig aangehoudenen Gevangenissen in ‘s-Hertogenbosch

• 52-362 (44 registraties)
Inschrijvingsregister gevangenen Gevangenissen in ‘s-Hertogenbosch

• 55-322 (715 registraties)
Inschrijvingsregister gedetineerden Gevangenissen in Breda, 1815-1940

• 55-361 (726 registraties)
Inschrijvingsregister voorlopig aangehoudenen Gevangenissen in Breda

Op de website staat onder ‘Wat zit er in?’ een actueel overzicht van de indexen op de Burgerlijke Stand die al online te vinden zijn. Of zoek direct naar voorouders via onderstaande knop!

Zoeken naar personen

Elk nieuw jaar beginnen we met openbaarheidsdag in de eerste week van januari. Op die dag worden nieuwe inventairsnummers uit de collectie openbaar.

Dit is de overzichtslijst van stukken die per 1 januari 2023 openbaar zijn geworden.

Intrigerende, ontroerende, angstaanjagende maar soms ook grappige stukken: Elk jaar schuift de openbaarheidsgrens weer een jaartje op. Voor de elfde keer start de eerste (werk)dag van het nieuwe jaar bij het BHIC met de Openbaarheidsdag. Journalisten, historici en belangstellenden kunnen dan via de overzichtslijst kennisnemen van documenten, archieven en archiefbestanden die vanaf deze datum openbaar zijn geworden en dus toegankelijk zijn.

In 2023 is het jaar 1947 vrij gekomen voor archieven met een openbaarheidsbeperking van 75 jaar. In dat jaar zit het dagelijkse leven voor de meeste Brabanders nog vol met tegenstellingen die bij deze naoorlogse periode horen. Er is nog steeds gebrek aan gas, kolen en elektriciteit. De energiebronnen blijven op rantsoen, de bedrijven moeten er eerst weer bovenop en met distributiebonnen wordt het schaarse goed dat er is zo eerlijk mogelijk verdeeld. Al valt er niet veel te verdelen.

Uit de overzichtslijst 2023
Zo is er dit jaar correspondentie openbaar geworden van de Vlaamse Beweging, 1869 – 1979. Verder vinden we  niet alleen  stukken van de vooraanstaande familie Van de Mortel – De La Court, 1384 – 1978, maar ook van de familie De Jong van Beek en Donk en het huis Eyckenlust in Beek en Donk, 1674-1972. Met daarin brieven, foto’s, ansichtkaarten, negatieven en documentatie (ca. 1910-1937). Ook kun je weer graven in de vrijgekomen rechtbankarchieven.

De stukken uit de collectie van J.W. Offermans, 1883-1970, oud-burgemeester van Heesch, ademen de sfeer van een keiharde afrekening. In veel stukken gaat het over ‘onbetrouwbaarheid en onvaderlandslievende houding’ en ’s mans gedragingen tijdens de duitsche overheersching’. Of van vrouwen, zoals de ‘weduwe van Heijnen’ die zich in de zomer van 1942 en 1943 tussen het volk begeeft als er bij Nistelrode een vliegtuig is neergestort. Daar luistert ze af waar geallieerde piloten worden ondergebracht om deze berichten dan weer door te geven. Hiervoor zou ze honderd gulden hebben ‘aanvaard van de duitsche bezettingsautoriteiten’. Ook de pastoor ontkomt niet aan het oordeel van de burgemeester. Zonder aanziens des persoons legt de oud-burgemeester iedereen langs de meetlat: was je goed of fout? Een sentiment dat in deze na-oorlogse tijd duidelijk sterk leeft.

In die tijd is er natuurlijk ook geen sprake van coronasteun of energietoeslag, maar we vinden wel waardebonnen ter waarde van honderd gulden in de stukken van het gemeentebestuur Dinther 1924-1968. Vlak na de oorlog krijgen mensen dit bedrag als consumentenkrediet, bedoeld om duurzame goederen aan te schaffen. Staatssteun in financieel zwaar weer blijkt niet alleen van deze tijd.

De criminaliteitscijfers schieten tijdens en na de Tweede Wereldoorlog omhoog, met name die van diefstal en andere vermogensdelicten. Gewone mensen, onder wie opvallend veel vrouwen en jongeren, voelen zich steeds vaker door de omstandigheden gedwongen om zich op het criminele pad te begeven. Dat lees je ook terug in de Dagrapporten van de politie Vught. Zo lezen we dat de politie op 27 februari 1947 ten huize van mevrouw Schrijver een onderzoek instelt ‘wegens gepleegde diefstallen door de dienstbode’. Deze blijkt een paar handschoenen en een sjaal van mevrouw Schrijver te hebben geleend en er was ook een hemd van mijnheer in de ‘wasch’ van de dienstbode terechtgekomen. Een maand later was het weer raak in huize Schrijver en verdwenen twee onderbroeken, die uiteindelijk in een niet al te frisse toestand werden teruggevonden…

In het gemeentebestuur Grave (1942-1969) vinden we stukken over internering en vrijlating van personen in Kamp Grave. Zo is daar geïnterneerde J.E. die zich ernstige zorgen maakt over zijn zieke vrouw. Hij vraagt de militaire commissaris om een onderzoek in te stellen ‘daar deze vrouw met drie kinderen dit volstrekt hart nodig heeft. Die daar nu ligt ziek zonder een stukkie kool of hout in huis en niemand die haar bijstaat.’ Gelukkig krijgt zijn noodkreet gehoor, want we vinden in het dossier ook een briefje van de bekende Graafse dokter Kanters, waarin hij vraagt om verpleging voor de echtgenote van de geïnterneerde.

Maar er is zoveel meer. Nieuwsgierig geworden? Dit is de overzichtslijst van stukken die per 1 januari 2023 openbaar zijn geworden.

Openbaarheid archieven
De Archiefwet 1995 bepaalt dat documenten van overheidsinstellingen na twintig jaar worden overgedragen aan het historisch archief. Ruim 95 procent van de overgedragen stukken is direct in te zien. Voor de rest geldt een beperking op de openbaarheid, meestal omwille van de privacy van nog levende personen. Over particuliere archieven maakt het BHIC speciale afspraken met de schenkers. De beperkingen gelden altijd voor een van tevoren vastgestelde periode. En dus worden er jaarlijks nieuwe archieven openbaar.

In december 2022 zijn de indexen van de volgende bronnen toegevoegd. In de meeste gevallen zijn deze bronnen ook al digitaal te vinden op onze website.

Burgerlijke stand

Geboorten

• Budel: 1908-1912
• Geertruidenberg: 1903-1912
• Hooge en Lage Zwaluwe: 1903-1912
• Loon op Zand: 1858-1907
• Made en Drimmelen: 1811-1837
• Oisterwijk: 1822-1922
• Oosterhout 1917-1919
• ‘s-Hertogenbosch: 1857, 1861, 1863, 1866, 1873-1874, 1902, 1907-1908, 1911-1912 en 1917-1918
• Terheijden: 1811-1835
• Tilburg: 1837-1839
• Veen: 1860-1879
• Waalwijk: 1903-1912

Huwelijken

• Made en Drimmelen: 1946

Overlijdens

• Woudrichem: 1883-1902

Schepenbanken

• Lith: 1803-1806
• Lithoijen: 1770-1784
• Oijen: 1794
• Oss: 1734-1738
• Schijndel: 1796-1798
• Stad en Land van Megen: 1804-808
• Veghel: 1723-1738

Gescande archiefstukken

Via scannen-op-verzoek is een groot aantal archiefstukken gescand en online gepubliceerd. Bekijk het complete overzicht (Excel-bestand)

Meer informatie

Uitgebreide informatie zoals beschrijvingen en inventarisnummers bij deze bronnen vind je via: www.bhic.nl/wat-zit-er-in (per bron is er een tab ‘nieuw’).