Voorwoord Afdelingsprogramma Digitaal toezenden GroninGEN Spreekuren in de provincie Genealogiecursus voor beginners Oproep De lief kosende vriendin was toch een nicht Aanvulling op “Helmholt, what’s in a name? Deel 2” “Honderdjarigen”: Stijntje Klasen uit Achtkarspelen Schoenendynastie Diderich (1787-2011) — Wat een familiealbum al niet teweeg kan brengen Een óngehoord huwelijk (deel 1) Ouderenzorg anno 1830 in Haren Allem@@l digit@@l vierenzeventig (74) Boekenrubriek Colofon
Van de redactie Van de voorzitter Van de secretaris – Ledenvergadering en lezing door Ad van Loenhout Wim Vermeulen – Automatisch lezen Frans Roelvink – DNA en genealogie Peter van Hout – Kindermoord in Breda Frans Roelvink – Foutieve informatie in de Burgerlijke Stand
Zodra je met je stamboomonderzoek in de periode vóór de invoering van de burgerlijke stand (1811) bent aanbeland, bent je vooral aangewezen op de kerkelijke administratie in de doop-, trouw- en begraafregisters. Omdat bijna iedereen vroeger tot een kerkgenootschap hoorde, kun je het overgrote deel van de bevolking in deze zogenoemde dtb-registers terugvinden.
Gebruik van de dtb-registers
Tijdens het concilie van Trente (1545-1563) besloot de rooms-katholieke kerk dat alle dopen, huwelijken en begrafenissen geregistreerd moesten worden. Kort daarna zijn ook de protestantse kerken dtb-registers bij gaan houden. In deze dtb-registers werd chronologisch vermeld wie wanneer in de kerk was gedoopt, getrouwd of begraven. Wat er precies geregistreerd werd, verschilt per kerk en per register.
Bij het uitzoeken van je stamboom heb je vooral veel aan de doopregisters omdat je daarmee meerdere generaties van een familie aan elkaar kunt koppelen. In de doopinschrijving staan immers de namen van de dopeling zelf én de namen van de beide ouders. In trouwregisters en begraafregisters worden ouders bijna nooit genoemd. Ook mét vermelding van de ouders kan het terugvinden van de juiste personen soms lastig zijn. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat familienamen niet worden vermeld, terwijl die door de betreffende voorouders wel werden gebruikt. Daarnaast kunnen er bij het inschrijven van de gegevens fouten zijn gemaakt.
Waar moet je op letten?
Denk er aan dat een doopdatum lang niet altijd gelijk is aan de geboortedatum. Binnen de rooms-katholieke kerk is het gebruikelijk dat een kind zo kort mogelijk na de geboorte wordt gedoopt (binnen één of twee dagen). In de protestantse kerk vind de doop wat later plaats: meestal binnen enkele weken na de geboorte. Terwijl de doopsgezinde kerk de volwassendoop kent.
Bij huwelijken werd in sommige gevallen niet de datum van de voltrekking zelf vastgelegd, maar de aankondiging van het huwelijk. Voorafgaand aan een huwelijk werden de trouwplannen in de kerk aangekondigd zodat mensen nog bezwaar konden maken. Deze huwelijksaankondigingen werden opgeschreven in een ondertrouwregister.
Verder zijn de data in de begraafboeken geen overlijdensdata, maar begraafdata. Begravingen werden niet ingeschreven om sterfgevallen te registreren, maar om begraafrechten vast te leggen zoals inkomsten uit het verhuren van de lijklakens, de baar en het baarkleed en voor het zogenaamde overluiden van de klokken bij de begrafenis. Een exacte sterfdatum moet je zoeken in andere bronnen. Denk bijvoorbeeld aan een document waarin een verdeling van een erfenis is vastgelegd. Of zoek een naam op in een lidmatenregister. Dat is een lijst met de leden van een protestante kerkgemeente, soms met aantekeningen van overlijden.
Afb. 1. De begrafenisstoet van Michiel de Ruyter te Amsterdam in 1677. Gravure door Jan Luyken, 1683. Collectie Rijksmuseum Amsterdam.
Welke kerk?
De kerkelijke bevolkingsregistratie is niet volledig bewaard gebleven. De oudste dtb-registers stammen uit de tweede helft van de zestiende eeuw, maar voor de meeste plaatsen beginnen ze in de loop van de zeventiende of achttiende eeuw. Soms zijn er zelfs helemaal geen registers opgesteld, dit geldt met name voor de begraafregisters. De dtb-registers kun je inzien bij de provinciale of gemeentelijke archieven in de regio waar de desbetreffende persoon heeft gewoond.
Helaas zijn nog niet alle dtb-registers op naam ontsloten en digitaal te doorzoeken. In dat geval moet je weten tot welk kerkgenootschap je voorouders behoorden, zodat je kunt bepalen in welk register je moet zoeken. Kom je desondanks je voorouders niet tegen, kijk dan ook eens in de registers van een ander kerkgenootschap.
In versie 3.0.6.5 van GensDataPro hebben we eens goed gekeken naar het cirkeldiagram. Het was tot nog toe een gemis dat de plaatsnamen er niet bij vermeld konden worden, dus dat moest er maar eens van komen.
Aldus kan men in de nieuwste versie aanvinken om plaatsnamen in het cirkeldiagram te plaatsen. Aangevinkt geeft dit ook de huwelijksplaatsen, en alle datums in volledige notatie in plaats van alleen het jaartal. Ook is het uitvoeren van het kwartiernummer nu optioneel. Tenslotte kan men er ook voor kiezen om de beroepen van personen te laten tonen.
Figuur 1: beroepen en plaatsnamen in het diagram
Het is ook mogelijk gemaakt een afbeelding op de achtergrond te laten uitvoeren. Veel mensen deden dit al door een doorzichtige GIF op te slaan, en die te combineren in een tekenprogramma met een achtergrond. Dat kan nu direct vanuit GensDataPro. Om de cirkel of waaier mooi te laten aansluiten bij de gekozen achtergrondafbeelding, kan de cirkel of waaier worden verschoven met een aantal instellingen onder “cirkel positie”.
Verder maakten we mogelijk om een koptekst mee uit te voeren, en twee voetteksten links en rechtsonder.
Figuur 2: een achtergrond (á la Mucha)
Vervolgens is het nu mogelijk om de kleuren van de vakken, teksten en lijnen te kiezen. Dat hoeven dus niet meer per se de roze- en blauw te zijn van de geneagrammen. Met een boom op de achtergrond kan het mooier zijn om tinten groen te kiezen.
Figuur 3: een achtergrond en groene vakken zonder lijnen rond de vakken
Het is mooi om in het cirkeldiagram aspecten van de stamboom extra aandacht te kunnen geven: sommige vakken met een kleur extra op te laten vallen. Zo is er een systeem opgezet om eenvoudig een vak naar keuze een kleur te geven. Geef in het vak ‘Kleurschakering’ dat hiervoor is toegevoegd de tekst “$groen:3;7;8-14”, en dan zijn de vakken met kwartiernummers 3,7 en 8 tot en met 14 groen in de uitvoer.
Dit systeem accepteert ook filters, op naam, beroep en plaats. Bijvoorbeeld $rood:beroep=*boer*. Met dit filter worden alle personen met “boer” in hun beroep een rood vak. Zet erbij $blauw:beroep=*arbeid*;beroep=*sjouw*, dan worden alle arbeiders. Arbeidsters, Sjouwers en Sjouwermannen blauw. Let op: tussen de filters moeten punt-komma’s, geen komma’s.
De legenda linksboven toont wat de kleuren betekenen:
Figuur 4: diagram met beroepen aangeduid met kleuren
Om dit aanbrengen van filters nog wat makkelijker te maken is er een invoerscherm voor gemaakt, te openen door op de knop met de drie puntjes te klikken rechts van het ‘Kleur schakering’ veld. Hierin kan men per kleur ook een legendatekst invoeren. Deze legenda komt linksboven het cirkeldiagram. Deze kleurinstellingen noemen we een “kleurschakering” en kan worden opgeslagen en weer geopend als een “kleurschakeringbestand” met als uitgang .GDK.
Merk op hoe we verschillende beroepteksten op dezelfde kleur kunnen laten uitkomen door met een puntkomma meerdere filters per kleur te gebruiken (beroep=*boer*;beroep=*landbouw*). De sterretjes (wildcards) zorgen ervoor dat “boerin” ook meegenomen wordt.
Figuur 5: het kleurschakerings-scherm. De kleurenschijf linksonder verschijnt pas nadat u rechts de “color-picker” heeft ingedrukt.
We leveren enkele kleurschakeringen mee met de upgrade: een regenboog en een kwartierkleur-verdeling, en onderstaande beroepen-kleurschakering. Probeer ze eens. In nevenstaand scherm kunt u de kleurschakeringen openen en opslaan.
De beroepen dient u zelf aan te passen met filters die meer in uw eigen stamboom van toepassing zijn natuurlijk: komt uw familie uit Limburg dan heeft u vast mijnwerkers in de familie. In bovenstaand scherm zijn de rijen onderling te verwisselen (door de eerste kolom te slepen). Het toekennen van kleuren aan vakken in het diagram werkt van boven naar beneden: heeft een vak een kleur gekregen omdat een filter van toepassing is, dan wijzigt die kleur niet meer omdat er onderaan ook een ander filter van toepassing is.
Figuur 6: voorbeelden van kleurschakeringen
We nodigen de gebruikers uit zelf eigen kleurschakeringen te maken: we houden ons aanbevolen voor mooie ingezonden .GDK bestanden (helpdesk@gensdatapro.nl).
Al deze instellingen, inclusief de achtergrond(bestandsnaam), kleuren en de locatie van de cirkel of waaier kan men opslaan als “waaierinstellingen bestand”, met als uitgang ”.GDW”. Zo kunt u zelf de instellingen van uw voorkeur bijhouden. We hebben enkele van dergelijke GDW-instellingen meegegeven in de update, met mooie achtergronden á la Mucha.
Figuur 7: Waaier met Mucha achtergrond en aangepaste kleuren.
Wie de standaard verdeling van cirkels (dikten en dergelijke) niet helemaal goed vindt kan onder het menu “geavanceerd” de hele cirkel zo uitvoeren als hij wil. Heel gebruikersvriendelijk is dit niet gemaakt, maar het heet ook niet voor niets “geavanceerd”. Men kan afstanden tussen teksten, cirkels en bogen instellen en de afstand tot de relatietekst. Met de knop “pas toe” ziet u het effect van een aangebrachte wijziging. De getallen zijn relatieve getallen: ongeveer promilages van de grootte van de buitenste cirkel (vandaar dat de buitenste cirkel de waarde 1000 heeft).
Figuur 8: het uitgebreide “geavanceerd” scherm voor het cirkeldiagram.
De figuur hiernaast toont een uitvoer waarin we de straal van de binnenste cirkel kleiner hebben gemaakt en zodoende de dikte van de cirkel van de ouders extra breed.
Wanneer u er even niet meer uitkomt met de instellingen: er is een “standaardwaarden” knop die u altijd terugbrengt op het vertrouwde roze-blauwe cirkeldiagram. En uiteraard is er een “help” knop die een helpscherm oproept waarin alle knoppen en velden worden uitgelegd.
Er zijn enkele overige verbeteringen aangebracht in versie 3.0.6.5. Zie hiervoor het versiebeheer op www.gensdatapro.nl
In dit nummer treft u naast een woord van de redactie en van de voorzitter de agenda voor dit najaar aan. We starten met de verenigingsavonden en de GensDataPro bijeenkomsten.
De voorpagina laat een beschildering zien van de mooi in stijl gerenoveerde binnenzijde van de Catharinakapel met werken van de kunstenaar Hans Truijen (1978).
Inhoudsopgave:
Woord van de redactie Van het Bestuur Activiteitenkalender Registre Civique, Rinus Suijkerbuijk De officiële voornamen van Jan de Ruijter, Ron de Ruijter Een erfstrijd om hetridderleen Trips (deel 2) Wim Nolten Bidprentje van Maria Elisabeth Kelleners, Theo Maes
Voorwoord De verpandingen door Jan van Arkel Kind in oorlogstijd Huizenonderzoek Notulen van de Afdelingsledenvergadering 2023/1 Gezocht! Stickeraar! Gezocht! Budgethouder Agenda lezingen in de Stefanshof Colofon
Augustus staat van oudsher bekend als de oogstmaand. En ook in ons archief bleek de afgelopen maand heel vruchtbaar. In deze nieuwsbrief geven we een overzicht van alle nieuwe indexen en andere aanwinsten die op de website zijn verschenen. Pluk er de vruchten van voor jouw onderzoek!
Familie Hegmans-Hendriks tijdens de oogst in Oeffelt, vermoedelijk rond 1912. Foto Andries Nielen, collectie BHIC, nr. DCVAR-000923.
In augustus 2023 zijn de indexen van de volgende bronnen toegevoegd. In de meeste gevallen zijn deze bronnen ook al digitaal te vinden op onze website.
Burgerlijke stand
Geboorten
Budel: 1857-1872
Eethen, Genderen en heesbeen: 1883-1902
Deurne en Liessel: 1918-1922
Dommelen: 1913-1922
Drongelen: 1863-1892
Duizel en Steensel: 1913-1922
Gestel en Blaarthem: 1843-1902
Heeze: 1811-1817, 1843-1912
‘s-Hertogenbosch: 1850
Heusden: 1831-1862
Hooge en Lage Mierde: 1883-1902, 1913-1922
Hooge en Lage Zwaluwe: 1913-1922
Klundert: 1913-1922
Lierop: 1903-1922
Loon op Zand: 1918-1922
Luyksgestel: 1903-1912
Maarheeze: 1811-1856, 1913-1922
Meeuwen: 1818-1842
Mierlo: 1893-1902
Nieuwkuijk: 1830-1842
Nieuw-Vossemeer: 1903-1922
Nuenen, Gerwen en Nederwetten: 1903-1912
Oerle: 1903-1921
Oirschot: 1811-1812, 1823-1833, 1879-1902 en 1913-1922
Oosterhout: 1811-1818
Oost-, West- en Middelbeers: 1903-1922
Raamsdonk: 1835-1856, 1864-1877, 1886-1892 en 1903-1917
Someren: 1811-1823, 1903-1912
Tilburg: 1915-1917 en 1919
Tongelre: 1883-1902
Westerhoven: 1903-1922
Woensel: 1811-1821, 1873-1881
Doop-, trouw- en begraafboeken
Dopen
Boekel: 1696-1769
Erp: 1663-1672
Megen: 1616-1636, 1643-1679
Trouwen
Erp: 1664-1673
Begraven
Boekel: 1696-1769
Schepenbanken
Berghem: 1685-1694, 1761-1781
Dinther: 1750-1765
Heeswijk: 1800-1808
Oijen: 1804-1808
Vught en Cromvoirt: 1728-1734, 1806-1815
Rechtbanken
Vonnissen krijgsraad ‘s-Hertogenbosch (toegang 20): 1883-1919 De vonnissen zijn hier op de website te doorzoeken.
Boeken
POUWELS, Henk: Martien Biemans. Broeder in het verzet. Oorlog en verzet in Stevensbeek en Overloon
DUDOK VAN HEEL, S.A.C.: Van Amsterdamse Burgers tot Europese Aristocraten (band I en II)
HAM, W.A. van: Noord-Brabantse wapens en vlaggen. Wapens en vlaggen van de provincie, gemeenten, dorpen, waterschappen en kerkelijke instellingen
BIERENS, Patrik, e.a.: Goeien aord op Stinsels zand
DUFORNEE-HAZENBERG, Jeanne: Breukelse straat 57
DUFORNEE-HAZENBERG, Jeanne: De Hazenberg kroniek van 1645-2008
DUFORNEE-HAZENBERG, Jeanne: Het verhaal van opa en opoe Nouwens
LIER, Frans van: “Zonder woede geen plezier” en andere uitspraken uit 1987
VERDUIJN, Marijke: De verliezers: straf en heropvoeding in Kamp Vught 1944-1949
Foto’s
Aan de digitale beeldbank zijn in de afgelopen maand afbeeldingen toegevoegd:
DCVAR-…: Foto’s oud-leerlingen Priester van het Heilig Hart en Raymond Poulidor, Gemert
Het project om alle doodsbriefjes (overlijdensverklaringen met doodsoorzaak) uit onze collectie te digitaliseren en te indiceren is afgerond. Dat betekent dat de verklaringen nu online op naam doorzoekbaar zijn. Meer weten? Lees hier het volledige nieuwsbericht.
Vrijwilligers bedankt
Het doorzoekbaar maken van bovengenoemde bronnen is uitsluitend mogelijk dankzij de hulp van ruim 90 vrijwilligers die werkzaam zijn bij het BHIC. Wij bedanken alle vrijwilligers voor hun betrokkenheid en inzet!
Het genealogisch hoogseizoen staat weer voor de deur Activiteiten van de afdeling
Afdelingsavonden
Excursie naar Hoogheemraadschap van Rijnland
Voorouderspreekuur in Leiderdorp en Haarlem Voorouderspreekuur in de regio Versterking voor het bestuur gevraagd Kennismaken met ….Aad Hartman Cursusaanbod in de regio najaar 2023 Zoektocht naar herkomst familiewapen Lezingen afdeling Delfland Getuignissen en oud schrift Boekpresentatie: Genealogieën en verhalen van Rijnlandse en Kennemerlandse voorouders Transcriptie oud schrift Wetenswaardigheden:
Wonen in de Middeleeuwen
West-Vlaamse Heemkundige Beurs
De strijdbare Gerard van der Laan
Kaarten en atlassen uit de collectie Bodel Nijenhuis
Symposium ‘Dood, begraven en gedachtenis’
Indische paspoortaanvragen online bij het CBG
Workshops gegeven door het Centraal Bureau voor Genealogie
Boek: Op zoek naar een plaats om thuis te komen
Boek: Vreemdeling in eigen land
Strijd om de Haarlemmermeer Publicaties van de afdeling
Project ‘digitaliseren en indexeren doodsbriefjes’ afgerond
Sinds het voorjaar van 2021 is een groep vrijwilligers bij het Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) druk bezig geweest met het toegankelijk maken van de briefjes waarin een arts de doodsoorzaak heeft opgetekend, beter bekend als de ‘doodsbriefjes’. Dat project is nu afgerond. Dankzij deze vrijwilligers kunnen onderzoekers nu via een index de doodsbriefjes (www.bhic.nl/doodsbriefjes) raadplegen van alle gemeenten waar het BHIC doodsbriefjes van heeft. Zij kunnen daar bijzondere gegevens van hun voorouders in terugvinden.
“Of mensen geëvacueerd zijn, of een zwervend bestaan hebben geleid, maar ook belangrijke ontwikkelingen binnen de medische stand: je ziet zoveel méér terug in doodsbriefjes dan enkel de oorzaak van overlijden”, vertelt onderzoeker Marja Waals enthousiast. Zij nam in 2021 het voortouw om dit project samen met het BHIC op te starten. Niet veel later sloten ook Netty van ’t Hof, André Schoones en Betsy van der Wiel zich aan bij de vrijwilligersgroep. Marja heeft ook meteen een medische encyclopedie samengesteld, waarin je alle oorzaken van overlijden kunt terugvinden.
Doodsbriefjes Sinds 1865 is het in Nederland zo geregeld: de arts die het overlijden van iemand vaststelt, moet een verklaring opmaken met daarin de oorzaak van het overlijden. Die verklaring gaat vervolgens naar de ambtenaar van de burgerlijke stand. Nu zijn er twee soorten doodsbriefjes. Doodsbriefje A is een beknopte omschrijving, doodsbriefje B is veel uitgebreider; bestemd voor het Centraal Bureau voor de Statistiek voor verwerking in de bevolkingsstatistiek.
Brongegevens over hoe iemand aan zijn einde is gekomen zijn in Nederland schaars. In de overlijdensakte ontbreekt dit gegeven. Doodsbriefjes zijn dan ook in meerdere opzichten een unieke bron. Je moet wel een beetje geluk hebben om zo’n briefje te pakken te krijgen, want in de loop der tijd zijn er helaas veel vernietigd. Maar gelukkig zijn er ook bewaard gebleven.
Hieronder een volledig overzicht van de bij het BHIC bewaarde verklaringen van overlijden (doodsbriefjes), met vermelding van toegangsnummer, periode en inventarisnummers:
Alem, Maren, Kessel (toegangsnr. 7314), 1885 en 1938-1957 (inv.nr. 605)
Vught (toegangsnr. 5224), 1870-1930 (inv.nrs. 61-64); registers van aan de hoofdinspecteur van de volksgezondheid gezonden persoonssterfkaarten, 1905-1909 (inv.nrs. 65-66); (toegangsnr. 5131), 1940-1949 (inv.nr. 1202)
“De doodsbriefjes geven je een directe inkijk in die tijd. Het is schrikbarend hoeveel kinderen er wel niet zijn overleden aan difterie of kinkhoest. Je ziet soms gezinnen die bijna jaarlijks een doodgeboren kindje krijgen. Er zit zoveel tragiek in deze documenten.” Als een kindje doodgeboren is, zocht Marja de naam van de ouders erbij. “Zodat zo’n jongetje of meisje meer is dan alleen de vermelding ‘doodgeboren’. Dat maakt het ook een heel bijzonder archief. Als iemand een zwervend bestaan heeft geleid, zie je dat ook. De gemeente waarin hij is overleden heeft zo nauwkeurig mogelijk in kaart gebracht waar hij al die tijd is geweest.”
Chapeau! Het doorzoekbaar maken van deze interessante bron was mogelijk dankzij de hulp van Marja, Netty, André en Betsy. Daarom willen wij hen namens het BHIC en alle (toekomstige) gebruikers ontzettend bedanken voor hun enorme inzet en bijdrage!
“De doodsbriefjes geven je een directe inkijk in die tijd. Het is schrikbarend hoeveel kinderen er wel niet zijn overleden aan difterie of kinkhoest. Je ziet soms gezinnen die bijna jaarlijks een doodgeboren kindje krijgen. Er zit zoveel tragiek in deze documenten.” Als een kindje doodgeboren is, zocht Marja de naam van de ouders erbij. “Zodat zo’n jongetje of meisje meer is dan alleen de vermelding ‘doodgeboren’. Dat maakt het ook een heel bijzonder archief. Als iemand een zwervend bestaan heeft geleid, zie je dat ook. De gemeente waarin hij is overleden heeft zo nauwkeurig mogelijk in kaart gebracht waar hij al die tijd is geweest.”