NGV Nieuws

Het afgelopen 1,5 jaar zijn de medewerkers van onze scanstraat druk geweest met het digitaliseren van diverse archieven. Nu is het dan eindelijk zo ver dat de ruim 700.000 gemaakte scans online staan. Dit is een fantastische mijlpaal voor het HCL!

Benieuwd welke archieven vanaf nu digitaal raadpleegbaar zijn? Hier vind je een overzicht van wat er het afgelopen 1,5 jaar allemaal is gescand.

In de loop van dit jaar zullen we ook nog bijna 500.000 scans van notariële archieven en DTB’s online zetten.

Doodsoorzaken zijn een gewilde bron voor genealogen, want het is niet alleen boeiend, maar ook belangrijk om te weten waar je voorouders aan zijn overleden.

Het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven (RHCe) heeft ondertussen duizenden doodsbriefjes digitaal toegankelijk gemaakt. Op zo’n doodsbriefje staat de doodsoorzaak vermeld van een persoon die je op naam in de database kunt zoeken.

Lees hier verder.

laat 18e-eeuwse verzoekschriften digitaal toegankelijk

Benieuwd of één van uw voorouders tussen 1796 en 1801 een verzoekschrift indiende bij het nationale parlement? Of wilt u weten wat voor een soort verzoeken er in die tijd werden ingediend? Via de nieuwe index ‘Verzoekschriften aan het parlement van de Bataafse Republiek, 1796-1801’ vindt u scans van verzoekschriften, door te zoeken op de naam van de indiener(s).

Verzoekschriften uit alle lagen van de bevolking

Via de nieuwe index zijn ruim 15.000 verzoekschriften te doorzoeken. Verzoekschriften (ook wel rekesten of petities genoemd) zijn verzoeken van één of meerdere personen aan het parlement (of een andere instantie). Het kan gaan om individuele verzoeken, bijvoorbeeld om een paspoort of een baan, maar ook om politieke petities, met honderden handtekeningen. Duizenden burgers uit alle lagen van de bevolking dienden tussen 1796 en 1801 verzoekschriften in bij het nationale parlement van de Bataafse Republiek. De Bataafse Republiek was uitgeroepen op 20 januari 1795, nadat een Frans revolutionair leger met hulp van gevluchte patriotten (tegenstanders van de stadhouder) een einde aan de Republiek der Verenigde Nederlanden had gemaakt. Op 1 maart 1796 werd in Den Haag een democratisch gekozen nationaal parlement opgericht. Tot dit parlement wendden burgers zich met hun verzoeken. 

Liefdegift

Vooral de particuliere verzoekschriften geven een interessant inkijkje in de levens van gewone mensen in de Bataafse tijd. Zo is er het verzoek van Johannes Reytenbag van 6 april 1796, dat een ander voor hem geschreven heeft. In dit verzoek staat dat Johannes ‘door de droevigste lichaams-kwaal, de vallende ziekte (epilepsie), zodaanig gefoltert is, dat zijne, wel eer voor hem, bloeiende affaire als kledermaker, daardoor eindelijk geheel tot niet is geloopen’. Het houdt echter niet op met de ellende. Verderop lezen we dat ‘nu mede zijn eenige steun en troost, namentlijk zijne huisvrouw, door opgekropt hartzeer, zedert een geruimen tijd, mede aan de teering-ziekte kwijnt (…)’. Hierdoor is het gezin met drie kinderen ‘in de grootste armoede des werelds gedompelt’. De wanhopige Johannes keert zich daarom tot de volksvertegenwoordiging en vraagt ‘ hun zoodanige liefde-gift te doen toereijken, als uw lieden, […] zullen gelieven goed te vinden’. Of het parlement de gift heeft toegekend, staat niet in het verzoekschrift.    

Hoererij en overspel

Een ander onderwerp dat we vaker in particuliere verzoekschriften tegenkomen is het echtscheidingsverzoek. Zo vraagt ene Jan Hendrik Spark in een verzoekschrift uit 1798 aan het parlement om zijn huwelijk met Hendrika Meijer te ‘verklaaren voor gedissolveert’ (ontbonden). Hendrika had zich volgens Jan Hendrik, ‘van tijd tot tijd aan verregaande malversatien schuldig gemaakt’. Zoals het een goed echtgenoot betaamt had Jan Hendrik naar eigen zeggen ‘allen pogingen (…) in ’t werk gesteld om was ’t mogelijk door lievderijke behandeling, eenen ontaarte tot haaren plicht terug te doen keeren’. Het had niet mogen baten, zo blijkt uit het verzoekschrift: Hendrika nam in de nacht van 20 november 1797 de benen ‘met meedevoering van diverse goederen’. Met haar minnaar vluchtte ze naar Amsterdam, waar ze ‘tot op deezen dag’ met hem samenwoont ‘als was zij met denselven gehuwd’. Na Hendrika’s actie is voor Jan Hendrik de maat vol: hij kan zich niet verzoenen ‘met haar die zig dus aan hoererij en overspel heeft schuldig gemaakt’. Hij verzoekt het parlement om een echtscheiding. Het parlement reageert afwijzend, blijkt uit een parlementsbesluit van 19 maart 1799: Jan Hendrik moet zich met zijn verzoek maar richten tot een gewone rechtbank. 

Nieuwsgierig geworden?

Bovenstaande voorbeelden lichten slechts een tipje van de sluier op over de inhoud van de verzoekschriften aan het parlement van de Bataafse Republiek. Wilt u zelf op zoek naar een verzoekschrift? Bekijk dan de zoekhulp: Verzoekschriften aan het parlement van de Bataafse Republiek, 1796-1801.

De afstands- en adoptiedossiers van de Raad voor de Kinderbescherming zijn bij ons binnengekomen. Het betreft dossiers over geadopteerden die geboren zijn voor 1970. Op dit moment kunt u nog geen aanvraag indienen om deze dossiers te komen bekijken. We zijn nog bezig met voorbereidende werkzaamheden, zoals het registreren van de dossiers in ons systeem. We verwachten half juni klaar te zijn om inzageverzoeken in behandeling te kunnen nemen.

Andere archieven over adoptie

Het Nationaal Archief bewaart nog meer afstands- en/of adoptiedossiers in andere archieven. Op de pagina’s Binnenlandse afstand en adoptie en Interlandelijke adoptie vertellen we hier meer over. Ook leggen we hier uit hoe u een aanvraag kunt indienen om dossiers uit deze archieven te komen bekijken.

Vanaf vandaag (21 maart) zijn de verhoren van ruim 2100 Engelandvaarders online te bekijken en op naam te doorzoeken via de index Reizen van Engelandvaarders. Engelandvaarders zijn inwoners van Nederland die tijdens de Tweede Wereldoorlog vanuit bezet gebied naar Engeland afreisden. Eenmaal in Engeland aangekomen werden ze verhoord door de Britse en Nederlandse veiligheidsdiensten.

Lange en gevaarlijke reis

De reis van Engelandvaarders was vaak lang en gevaarlijk. Niet iedereen overleefde het. De Engelandvaarders doorkruisten op hun tocht meestal verschillende landen. Ze liepen altijd het risico opgepakt te worden, zeker op de momenten dat ze illegaal een grens overstaken. Ook het reizen door neutrale landen was niet zonder gevaar. In de praktijk deden veel van deze landen namelijk concessies aan Nazi-Duitsland om te voorkomen dat ze zelf aangevallen zouden worden.

Verschillende routes naar Engeland

Er waren verschillende manieren om in Engeland te komen. Een op de tien Engelandvaarders lukte het om met een bootje via de Noordzee de overkant te bereiken. Ongeveer zestig procent nam de Zuidelijke route via België, Frankrijk, Spanje en Portugal, soms met een tussenstop in het neutrale Zwitserland. Een andere veel gebruikte route was de Noordelijke route. Deze liep via het neutrale Zweden en vandaar per vliegtuig naar Engeland. In de beginjaren van de oorlog arriveerde een aantal Engelandvaarders via de Oostelijke route (Sovjetunie, Japan, Verenigde Staten) in Engeland.  Onder de Engelandvaarders bevonden zich ongeveer 70 vrouwen.

Verhoord door MI5 en de Nederlandse veiligheidsdienst

De Engelandvaarders die Engeland wisten te bereiken stond een reeks verhoren te wachten. Allereerst screende de Britse geheime dienst MI5 de Engelandvaarders op politieke betrouwbaarheid. De dienst wilde zo voorkomen dat spionnen het land zouden binnenkomen. Na de Britse screening volgde een nieuwe ronde verhoren: deze keer door de Nederlandse veiligheidsdienst. Engelandvaarders moesten daarbij uitgebreid verslag doen van de reis die ze hadden afgelegd. Daarnaast verzamelde de Nederlandse veiligheidsdienst informatie over de situatie in Nederland en over collaborateurs. Het Nationaal Archief bewaart de verslagen van deze verhoren.

Reconstructie van reizen

De verhoren van de Engelandvaarders vormen een waardevolle bron van informatie over de reizen die zij hebben afgelegd. Binnen het project De reizen van Engelandvaarders in kaart gebracht zijn zeventig vrijwilligers met de verhoren aan de slag gegaan. Ze hebben de verhoren van ruim 2100 Engelandvaarders doorgenomen en genoteerd welke routes zij namen, wat hun belevenissen waren en met wie zij samen reisden. Samenwerkingspartner WO2NET maakte per individu, voor zover mogelijk, een tijdlijn en een kaart van de reisroutes en publiceerde deze op www.oorlogsbronnen.nl.

Zoeken naar reizen van Engelandvaarders

Op de website van het Nationaal Archief kunt u nu zoeken naar Engelandvaarders via de index Reizen van Engelandvaarders. U vindt persoonsgegevens en informatie over de route die de Engelandvaarder aflegde. Ook is er een link naar het gescande verhoor en naar mogelijke andere bronnen. Met behulp van deze informatie komt het verhaal van de reis van Engelandvaarders tot leven.

De reis van Trix Terwindt

Een goed voorbeeld is het verhaal van Trix Terwindt (1911-1987). Trix werkt tot het uitbreken van de oorlog als stewardess voor KLM. In maart 1942 begint zij aan haar reis naar Engeland via de Zuidelijke route. In haar verhoor lezen we dat ze vertrekt met ene Lusink, een cadet van het KNIL: ‘Wij hadden geen papieren en ik had wat losse adressen voor onderweg. Per trein zijn we naar Tilburg gegaan en vandaar via Goirle geloopen naar Poppel in België. In Poppel hebben we de tram genomen naar Turnhout en vandaar zijn we per trein gereisd naar Brussel, via Antwerpen’. De reis gaat verder door België naar Frankrijk.  Met behulp van valse identiteitsbewijzen en passeurs (begeleiders die mensen de grens over smokkelden) bereikt Trix Zwitserland, waar ze wordt opgepakt en een aantal dagen vastzit. Hierna reist zij via Spanje en Portugal door naar Engeland.

Slachtoffer van het Englandspiel

Nadat Trix in Engeland is aangekomen en gescreend, krijgt ze op verzoek van de Britse Militaire Inlichtingendienst MI-9 een training tot geheim agent. Op 13 februari 1943 wordt ze als geheim agent boven Nederland gedropt. Zij wordt dan het slachtoffer van het zogenaamde ‘Englandspiel’, waarbij de Duitse bezetter berichten onderschept over droppings. Terwindt wordt na haar dropping meteen gearresteerd door de Sicherheitsdienst. Na internering in verschillende kampen en gevangenissen, waaronder Kamp Haaren en het Oranjehotel, wordt zij uiteindelijk op 5 mei 1945 uit Mauthausen bevrijd.

Meer verhalen van Engelandvaarders lezen?

In de zoekhulp Engelandvaarders, 1940-1945 , leest u hoe u zelf onderzoek kunt doen naar Engelandvaarders. Of bekijk de projectpagina De Engelandvaarders in kaart brengen.

Nationaal archief